Call for papers para a Sección Monográfica (2024): “A Idade Media para idades temperás: o imaxinario medieval na produción literaria dirixida a público infantil e xuvenil”

Publicado o 2023-11-24

Elos. Revista de Literatura Infantil e Xuvenil abre prazo para a recepción de propostas para a sección monográfica de 2024. Ademais, lémbrase a todas as persoas interesadas en enviar os seus traballos que a sección "Miscelánea" mantense aberta de maneira continua. A información relativa ao call for papers da sección monográfica de 2024 recóllese a continuación:

Call for papers para a Sección Monográfica (2024): “A Idade Media para idades temperás: o imaxinario medieval na produción literaria dirixida a público infantil e xuvenil”.

Editores invitados:

  • Lida Amor (Universidade de Buenos Aires - CONICET)

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4414-4148   

  • Juan Manuel Lacalle (Universidade de Buenos Aires - CONICET)

ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4162-638X  

Xustificación temática e teórica

O imaxinario medieval foi central para a produción da Literatura Infantil e Xuvenil (LIX) ao longo do tempo, desde o influxo que tiveron o marabilloso e os contos de fadas no relato folclórico, pasando pola identificación do pasado medieval coa orixe de certas nacións europeas e a súa consabida identificación coa nenez, ata o cariz educativo histórico-cultural que se lle supón inherente. Nos séculos XX e XXI isto viuse potenciado polos mass media audiovisuais, con Disney á cabeza, e os seus xéneros e formatos multiplicáronse e expandíronse cara á animación, o cómic e os videoxogos. O estudo destas narrativas resulta fundamental debido ao temperán achegamento que teñen os nenos ao Medievo como período e, nalgúns casos, á súa literatura. Isto implica, por unha banda, a vertente didáctica que pode traer aparellada e, doutra banda, unha veta creativa e de ampliación de pensamento resultante do contacto con relatos asociados á alteridade. Por outra banda, a súa configuración oscila entre unha construción do período máis romantizada e outra máis escura. Ademais, en tanto que tempo tamén mítico e mitificado, a Idade Media e os seus personaxes (dende o Cid até o concepto de cruzada ou os famosos xugos e frechas) estiveron no centro da LIX, “campo de batalla para las religiones y las ideologías” (Soriano, 1995, p. 14), polo que, fronte a calquera falsificación ou manipulación, imponse a súa observación e seguimento desde perspectivas filolóxicas, históricas e didácticas.

Na súa vertente máis clásica, a novela histórica, ou a novela sobre a historia, pode relacionarse, da mesma maneira que as adaptacións, coas antoloxías ou os fragmentos seleccionados, como ponte ou transición para o coñecemento do pasado e dos clásicos literarios (Bertrand Baschwitz 2008, Fernández-Prieto 2000, Fernández-Tresguerres 2008). O valor didáctico, ou a posibilidade de educar dunha maneira entretida (Corral 2008, Lagé  Fernández 1993), capital nos defensores do xénero, segue estando no centro dun debate nunca resolto sobre se se pode aprender da novela histórica —historia, imaxinamos—, se o pracer lector debe primar sobre calquera aprendizaxe ou se a reflexión literaria sobre o pasado pode alcanzar outras funcións, como unha didáctica dos valores, por exemplo, ao evocar a coexistencia entre culturas na península medieval (Colomer 1992, Fernández López 1997).

Aínda que existen algúns traballos respecto diso (Garralón 2004 ou Martín Rogero 2008), a bibliografía segue sendo radicalmente insuficiente para abordar co rigor que merece esa literatura pola que apostaron unha gran parte dos/as escritores/as de maior prestixio. Moitas das súas obras figuran na selección das 100 mellores obras de LIX do século XX elaborada pola fundación Germán Sánchez Ruipérez, así como en toda historia da literatura infantoxuvenil, tal como sucede na de García Padrino (2018). Trátase, por tanto, dunha oportunidade inmellorable para liquidar unha lagoa crítica. Estamos a referirnos a autores/as tan relevantes como Concha López Narváez, María Isabel Molina, Emili Teixidor, César Mallorquí, Susana Vallejo, Elia Barceló ou Laura Gallego, ou a títulos non menos soados como os de Balada de un castellano (1970), Marcabrú y la hoguera de hielo ou L’ocell de foc (1972), Endrina y el secreto del peregrino (1987), Finis mundi (1999), La catedral (2000), Cordeluna (2007) ou La orden de Santa Ceclina (2008). Lembremos, unha vez máis, que boa parte do que coñecemos como literatura gañada ou recuperada, pensamos en títulos como Ivanhoe ou Robin Hood, non é máis que fabulación sobre un Medievo recreado ou imaxinado. 

Liñas temáticas

  • Para esta sección monográfica espéranse contribucións que teoricen ou analicen as manifestacións neomedievales vinculadas co público infantojuvenil, con especial atención a:
  • Historia da literatura medievalista infantojuvenil; revisións sobre obras xa clásicas e novas propostas.
  • Falsificación ou mitificación do Medievo na LIJ: visións, funcións, consecuencias.
  • Adaptacións dos clásicos medievais (literatura, cómic, cinema etc.)/ etc.) e análise de manifestacións narrativas ao redor dos clásicos.
  • Experiencias e iniciativas didácticas entre a historia e a literatura neomedieval. Pódese aprender coa novela histórica?
  • Miradas de ida e volta: o Medievo na literatura e a literatura no Medievo.
  • Papel, función e reconstrución da historia na literatura: LIJ histórica e arqueolóxica de ambientación medieval.
  • Un Medievo imaxinado: visións fantásticas do Medievo na literatura infantojuvenil.
  • Idade Media, LIJ e a(s) historia(s) nacional(é).
  • Medievo para a audiencia máis nova: experiencias transmediáticas.
  • Folclore e LIJ de ambientación medieval.
  • LIJ medievalista: a importancia da ilustración e doutros paratextos.

 Prazo para o envío dos textos: ata o 1 de setembro de 2024.

Referencias bibliográficas

Bertrand Baschwitz, C. (2008). La historia de las historias: historia novelada y novela histórica. En S. Montemayor Ruiz (Coord.), La novela histórica como recurso didáctico para las Ciencias Sociales (pp. 9-39). Ministerio de Educación, Gobierno de España.

Colomer, T. (1992). La literatura infantil y juvenil en España (1939-1990). En A. Nobile, Literatura infantil y juvenil (pp. 138-167). MEC-Ediciones Morata.  

Corral, J. L. (2008). ¿Es posible aprender con la novela histórica? La aventura de la historia, 122, 102-106.  

Fernández López, M. (1997). Control ideológico en la novela histórica para jóvenes en España. Amigos del libro, 37, 8-14.  

Fernández-Prieto, S. (2000). Novela Histórica juvenil. Delibros, 133, 42-43. https://doi.org/10.1023/A:1009642619137   

Fernández-Tresguerres, M.ª L. (2008). La novela histórica juvenil. En S. Montemayor Ruiz (Coord.), La novela histórica como recurso didáctico para las Ciencias Sociales (pp. 95-146). Ministerio de Educación, Gobierno de España. 

García Padrino, J. (2018). Historia crítica de la literatura infantil y juvenil en la España actual (1939-2015). Marcial Pons. https://doi.org/10.2307/j.ctvh4zfkj

Garralón, A. (2004). La Edad Media y los peregrinos en la LIJ: una aproximación. Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes. https://www.cervantesvirtual.com/nd/ark:/59851/bmc765r9    

Lagé Fernández, J. J. (1993). El relato juvenil de tema histórico. CLIJ, 50, 21-29.  

Martín Rogero, N. (2008). Ficción literaria y educación. Lo fantástico medieval en la narrativa juvenil. Didáctica, 20, 191-209.  

Soriano, M. (1995). La literatura para niños y jóvenes. Colihue.

Ir atrás