A forma «mais» na lírica profana galego-portuguesa: variación lingüística e estatus métrico

Barra de artigos

PDF
Publicado 24-10-2016

Contido principal do artigo

Manuel Ferreiro Fernández
Universidade da Coruña
España
Biografía
Vol 43 (2016), Artigos, páxinas 361-383
DOI https://doi.org/10.15304/verba.43.2846
Recibido: 19-10-2015 Aceptado: 05-02-2016 Publicado: 24-10-2016
Copyright Como citar

Resumo

Neste artigo realízase o estudo formal e métrico de mais, procedente de magis, que funciona como adverbio de cantidade e tamén como conxunción adversativa na lírica profana galego-portuguesa, o mesmo que na restante produción escrita medieval.

No que respecta á cuestión da variación, móstrase como a presenza da forma reducida mas para os usos adversativos xa é importante tanto nas composicións procedentes do Cancioneiro da Ajuda como naqueloutras transmitidas polos apógrafos italianos; asemade, estúdase a variación das leccións manuscritas en casos puntuais en que tal partícula presenta diferente forma (mais, mas, maes) nos diversos manuscritos.

No relativo ás cuestións métricas, reflexiónase sobre o comportamento de mais verbo da súa eventual bisilabicidade, que nunca foi xustificada nin razoada por medio da revisión sistemática da partícula en todo o corpus trobadoresco profano galego-portugués. Neste sentido, levántanse numerosos contextos emendados polos diversos editores e que confirman a posibilidade de contaxe bisilábica de mais.

Palabras chave

Adverbio e conxunción mais, galego-portugués, métrica, trobadorismo
Citado por

Detalles do artigo

Citas

A = Cancioneiro da Ajuda. Edição Facsimilada do códice existente na Biblioteca da Ajuda. Lisboa: Edições Távola Redonda, 1994.

Alvar, C. (1985): Las poesías de Pero Garcia d’ Ambroa. Pisa: Tip. Pacini.

Arbor Aldea, M. (2012): «Mais bisílabo? Notas á marxe do Cancioneiro da Ajuda», in P. Lorenzo Gradín e S. Marcenaro (eds.): El texto medieval: de la edición a la interpretación. Santiago de Compostela: USC, Anexo 68 de Verba, pp. 159-194.

Azevedo Filho, L. de (1995 [1974]): As cantigas de Pero Meogo. Santiago de Compostela: Laiovento.

B = Cancioneiro da Biblioteca Nacional (Colocci-Brancuti). Cód. 10991. Lisboa: Biblioteca Nacional / Imprensa Nacional-Casa da Moeda, 1982.

Barbieri, M. (1980): «Le poesie di Roy Paez de Ribela», Studi Mediolatini e Volgari XXVII, pp. 7-104.

Bertolucci Pizzorusso, V. (1992 [1963]): As poesías de Martin Soares. Vigo: Galaxia. Blasco, P. (1984): Les chansons de Pero Garcia Burgales, troubadour galicien-por-tugais. Paris: Fundação Calouste Gulbenkian-Centro Cultural Português.

Brea, M. (coord.) (1996): Lírica Profana Galego-Portuguesa. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 2 vols.

CdP = Davies, M.-Ferreira, M. (2006-): Corpus do Português: 45 million words, 1300s-1900s: <http://www.corpusdoportugues.org>.

Centro de Estudos Históricos (1982): Cortes Portuguesas. Reinado de D. Afonso IV (1325-1357). Lisboa: Instituto Nacional de Investigação Científica.

CIPM = Xavier, M. F. (dir.): Corpus Informatizado do Português Medieval: <http://cipm.fcsh.unl.pt/>. Cohen, R. (2003): 500 Cantigas d’Amigo. Edição crítica de / Critical Edition. Porto: Campo das Letras.


Cohen, R. (2010): «Three Early Galician-Portuguese Poets: Airas Moniz d’Asme, Diego Moniz, Osoir’ Anes. A Critical Edition», Revista Galega de Filoloxía 11, pp. 11-59.

CSM = Mettman, W. (ed.) (1986-1989): Alfonso X el Sabio, Cantigas de Santa Maria. Madrid: Castalia, 3 vols.

Cunha, C. Ferreira da (1999 [1945]): «O cancioneiro de Paay Gômez Charinho. Trovador do século XIII», in Cancioneiros dos Trovadores do Mar. Edição preparada por Elsa Gonçalves. Lisboa: Imprensa Nacional-Casa da Moeda, pp. 33-147.

D’Heur, J. M. (1975): Recherches internes sur la lyrique amoureuse des trouba-dours galiciens-portugais (XIIe-XIVe siècle): contribution à l’étude du «corpus des troubadours». Liège: Université de Liège.

Domingues, A. (1992): Cantigas de João Garcia de Guilhade. Subsídios para o seu Estudo Linguístico e Literário. Barcelos: Edição da Câmara Municipal de Barcelos.

Fernández Rei, F. (1990): Dialectoloxía da lingua galega. Vigo: Xerais.

Ferreiro, M. (1999 [1995]): Gramática Histórica da Lingua Galega. I. Fonética e Morfosintaxe. Santiago de Compostela: Laiovento.

Ferreiro, M.-Martínez Pereiro, C. P.-Tato Fontaíña, L. (eds.) (2007): Normas de edi-ción para a poesía trobadoresca galego-portuguesa / Guidelines for the Edition of Medieval Galician-Portuguese Troubadour Poetry. A Coruña: Universidade da Coruña.

Fregonese, R. (ed.) (2007): Joham Vaasquiz de Talaveyra, Poesie e tenzoni. Edizione critica, introduzione, note e glossario. Fregene: Edizioni Spolia.

GLOSSA = Ferreiro, M. (dir.) (2014-): Glosario da poesía medieval profana galego-portuguesa. A Coruña: Universidade da Coruña: <http://glossa.gal>.

González Martínez, D. (2012): O cancioneiro de Fernan Fernandez Cogominho.

Estudo e edición crítica. Santiago de Compostela: USC, Anexo 69 de Verba. Indini, M. L. (ed.) (1978): Bernal de Bonaval, Poesie. Bari: Adriatica Editrice. Juárez Blanquer, A. (1988): Cancionero de Pero da Ponte. Granada: TAT.

Lang, H. R. (1972 [1894]): Das Liederbuch des Königs Denis von Portugal. Hildesheim-New York: Georg Olms Verlag (ed. facsimilar).

Lapa, M. Rodrigues (1970 [1965]): Cantigas d’Escarnho e de Mal Dizer dos Cancioneiros Medievais Galego-Portugueses. Vigo: Galaxia.

Lopes, G. Videira (2002): Cantigas de Escárnio e Maldizer dos Trovadores e Jograis Galego-Portugueses. Lisboa: Estampa.Lorenzo Gradín, P. (ed.) (2008): Don Afonso Lopez de Baian, Cantigas. Edición crítica con introducción, notas y glosario. Alessandria: Edizioni dell’Orso.


Lorenzo Gradín, P.-Marcenaro, S. (2010): Il canzoniere del trovatore Roi Queimado. Alessandria: Edizioni dell’Orso.

Macchi, G. (1966): «Le poesie di Roy Martinz do Casal», Cultura Neolatina XXVI, pp. 129-157.

Marcenaro, S. (ed.) (2012): Pero Garcia Burgalês, Canzoniere. Poesie d’amore, d’amigo e di scherno. Alessandria: Edizioni dell’Orso.

Marcenaro, S. (ed.) (2013): Osoiro Anes, Cantigas. Edizione critica, traduzione, note e glossario. Roma: Carocci Editore.

Marroni, G. (1968): «Le poesie di Pedr’ Amigo de Sevilha», Annali dell’Istituto Universitario Orientale X, pp. 189-340.

Méndez Ferrín, X. L. (1966): O cancioneiro de Pero Meogo. Vigo: Galaxia. Mettmann, W. (1972): Cantigas de Santa Maria. IV. Glossário. Coimbra: Universidade.

Michaëlis de Vasconcelos, C. (1990 [1904]): Cancioneiro da Ajuda. Lisboa: Imprensa Nacional-Casa da Moeda (ed. facsimilar).

Miranda, J. C. Ribeiro (2004): Aurs mesclatz ab argen. Sobre a primeira geração de trovadores galego-portugueses. Porto: Edições Guarecer.

Monteagudo Romero, E. (1984): «Prólogo e Apéndices», in A. Cotarelo Valledor: Cancioneiro de Paio Gómez Chariño (edición facsímil). Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Montero Santalla, J.-M. (2000): As Rimas da Poesia Trovadoresca Galego-Portuguesa: Catálogo e Análise. A Coruña: Universidade da Coruña (Tese de Doutoramento [inédita]).

Nobiling, O. (2007 [1907]): As cantigas de D. Joan Garcia de Guilhade e estudos dispersos. Niterói/RJ: EdUFF.

Nunes, J. J. (1919): «Don Pero Gomez Barroso, trovador português no século XIII», Boletín de la Real Academia Gallega 130, pp. 265-268; 132, pp. 321-325; 133, pp. 7-10.

Nunes, J. J. (1972 [1932]): Cantigas de Amor dos Trovadores Galego-Portugueses. Lisboa: Centro do Livro Brasileiro.

Nunes, J. J. (1973 [1926-1928]): Cantigas de Amigo dos Trovadores Galego-Portugueses. Lisboa: Centro do Livro Brasileiro, 3 vols.

Panunzio, S. (ed.) (1992 [1967]): Pero da Ponte, Poesías. Vigo: Galaxia.

Paredes, J. (2001): El cancionero profano de Alfonso X el Sabio. Edición crítica con introducción, notas y glosario. L’Aquila: Japadre Editore.

Paredes, J. (2010): El cancionero profano de Alfonso X el Sabio. Edición crítica con introducción, notas y glosario. Santiago de Compostela: USC, Anexo 66 de Verba.

Reali, E. (1964): Le «cantigas» di Juyão Bolseyro. Napoli: s.l.

Rodríguez, J. L. (1980): El cancionero de Joan Airas de Santiago. Edición y estudio. Santiago de Compostela: USC, Anexo 12 de Verba.

Simões, M. (1991): Il Canzoniere di Don Pedro, conte di Barcelos. L’Aquila: Japadre Editore.

Souto Cabo, J. A. (2008): Documentos galego-portugueses dos séculos XII e XIII. A Coruña: UDC, Monografía 5 da Revista Galega de Filoloxía.

Tavani, G. (ed.) (1964): Lourenço, Poesie e tenzoni. Modena: Società Tipografica Editrice Modenese.

Tavani, G. (1967): Repertorio metrico della lirica galego-portoghese. Roma: Edizioni dell’Ateneo.

Tavani, G. (1992 [1963]): A poesía de Airas Nunez. Vigo: Galaxia.

TMILG = Varela Barreiro, X. (dir.), Tesouro Medieval Informatizado da Lingua

Galega. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega: <http://ilg.usc. es/tmilg>.

V = Cancioneiro Português da Biblioteca Vaticana (Cod. 4803). Lisboa: Centro de Estudos Filológicos-Instituto de Alta Cultura, 1973.

Víñez Sánchez, A. (2004): El trovador Gonçal’Eanes Dovinhal. Estudio histórico y edición. Santiago de Compostela: USC, Anexo 55 de Verba.

Zilli, C. (ed.) (1977): Johan Baveca, Poesie. Bari: Adriatica Editrice.