A gheada na onomástica (achegas á estandarización)

Barra lateral del artículo

PDF (Galego)

Contenido principal del artículo

Ana Isabel Boullón Agrelo
Universidade de Santiago de Compostela
España
Vol. 4 (2012), Peneira
Recibido: 17-09-2012 Aceptado: 17-09-2012
Derechos de autoría Cómo citar

Resumen

A estandarización da onomástica ten características específicas con respecto ó léxico común. Unha das dificultades vén derivada das formas opacas cando existen dúas pronuncias distintas. Isto é o que ocorre con algúns topónimos e apelidos grafados con <j> ou <g> + e, i nos antigos nomenclátores ou nos rexistros: poden interpretarse como formas pronunciadas con gheada, ou ben como castelanizacións doutras que tiñan orixinariamente /∫/. O caso de Reguengo é exemplificador: aparecía nos nomenclátores como *Regenjo e así (e con máis variantes gráficas) pasou ó corpus dos apelidos; houbo unha proposta de estandarización como *Rexenxo, ata que se ditaminou a forma oficial actual. Para poder dilucidar cal é a variante adecuada, cómpre unha indagación específica para cada caso. En ocasións cumprirá unha pescuda etimolóxica que inclúa a historia da palabra e as grafías existentes na Idade Media, e noutros será decisiva a información ofrecida pola actual extensión xeográfica das formas. Neste traballo analízanse algunhas destas formas problemáticas e faranse as propostas respectivas para o estándar.

Palabras clave:

Estandarización, toponimia, antroponimia, etimoloxía

Detalles del artículo

Referencias

Abalain, Hervé (2000): Noms de famille Bretons. Luçon: Gisserot.

ALGa = Instituto da Lingua Galega (1999): Atlas lingüístico galego. Vol. 3: Fonética. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza.

Bascuas, Edelmiro (2002): Estudios de hidronimia paleoeuropea gallega. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela (Anexo 51 de Verba).

Boullón Agrelo, Ana Isabel (1999): Antroponimia medieval galega (séculos VIII-XII). Tübingen: Niemeyer.

Boullón Agrelo, Ana Isabel (2000): “Galician female Names in the Middle Ages”, en Dieter Kremer (ed.), Onomastik. Akten des 18. Internationalen Kongresses für Namenforschung. Trier, 12.-17. April 1993. Band II. Namensysteme im interkulturellen Vergleich. Tübingen: Niemeyer, 122-135.

Boullón, Ana (2008): “Galician and the Spanish Language in Twentieth-Century Galician Personal Names”, Onomastica Canadiana 90/1, 21-44.

Boullón Agrelo, Ana Isabel (2009): “Sobre a estandarización da antroponimia: proposta para os apelidos”, Boletín da Real Academia Galega 370, 117-152.

Boullón Agrelo, Ana Isabel (no prelo): “Variación e estandarización na toponimia galega”, en Mª Dolores Gordón (coord.), Dialectología, toponimia y normalización. Peter Lang.

Boullón Agrelo, Ana Isabel / Henrique Monteagudo (2009): De verbo a verbo. Documentos en galego anteriores a 1260. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela (Anexo 65 de Verba).

Fernández González, Frutos (2007): Nomes do Ribeiro. [Galicia]: Instituto de Estudios Carballiñeses.

Fernández Rei, Francisco (1990): Dialectoloxía da lingua galega. Vigo: Xerais.

Förstemann, Ernst (1900, 1913, 1916): Altdeutsches Namenbuch. Bonn: Peter Hanstein, 2 vols.

Kremer, Dieter (1969/1970): “Die germanischen Personennamen in Katalonien. Namensammlung und Etymologisches”, Estudis Romànics 14, 1-245; 15, 1-121. Separata: Barcelona: Institut d’Estudis Catalans, 1967-1972.

Kremer, Dieter (1970): “Germ. –ara(ne) in hispanogotischen Personennamen”, Beiträge zur Namenforschung 5, 164-171.

HGNB = Piel, Joseph M. / Dieter Kremer (1976): Hispano-gotisches Namenbuch. Heidelberg: Carl Winter.

Madoz, Pascual (1845-1850): Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar. Madrid: Est. Literario Tipográfico de P. Madoz y L. Sagasti.

Mariño Paz, Ramón (1994): “Testemuños de gheada nos primeiros textos galegos do século XIX“, en Ramón Lorenzo (ed.), Actas do XIX Congreso Internacional de Lingüística e Filoloxía Románicas (Universidade de Santiago de Compostela, 1989), VI, Sección VI: Galego. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza, Conde de Fenosa, 207-222.

Martínez Lema, Paulo (2010): A toponimia das comarcas de Bergantiños, Fisterra, Soneira e Xallas na documentación do Tombo de Toxos Outos (séculos XII-XIV). Tese de doutoramento (inédita). Universidade de Santiago de Compostela.

Moralejo Álvarez, Juan José (2008): Callaica Nomina: estudios de onomástica gallega. [A Coruña]: Fundación Pedro Barrié de la Maza.

Navaza, Gonzalo (1998): “Algúns antropotopónimos do concello de Lalín”, en D. Kremer (ed.), Homenaxe a Ramón Lorenzo. Vigo: Galaxia, 903-914.

Navaza, Gonzalo (2002): “Dialectoloxía e toponimia”, en R. Álvarez / F. Dubert / X. Sousa (eds), Dialectoloxía e léxico. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega, 137-146. [Ed. facs. en liña: http://www.consellodacultura.org/mediateca/pubs.pdf/dialectoloxia.pdf].

Navaza, Gonzalo (2006): Fitotoponimia galega. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza.

Piel, Joseph M. (1949/1950): “Os nomes dos santos tradicionais hispânicos na toponímia peninsular”, Biblos 25 (1949), 287-353, 26 (1950), 281- 314. Separata, Coimbra (1950).

Piel, Joseph M. (1989): “Perfil histórico-lingüístico do nome Uimara”, en Estudos de linguística histórica galego-portuguesa. Lisboa: Imprensa Nacional / Casa da Moeda, 95-100. Publicado previamente en Revista de Guimarães 78 (1968), 77-84.

Rivas Quintas, Eligio (2007): “Fenomenoloxía toponímica de Galicia”, en Luz Méndez / Gonzalo Navaza (eds.), Actas do I Congreso Internacional de Onomástica “Frei Martín Sarmiento”. Santiago de Compostela, 2, 3 e 4 de setembro de 2002. Santiago de Compostela: Asociación Galega de Onomástica / Instituto da Lingua Galega, 469-483.

Santamarina, Antón (1988): “Efectos do contacto lingüístico na toponimia galega”, en Homenaxe a Joseph Piel. Tübingen: Niemeyer, 87-96. Versión española: “Problemas para la restauración de topónimos gallegos”, en E. Knörr / M. Á. Líbano (eds.), Actas de las I Jornadas de Onomástica, Toponimia. Vitoria-Gasteiz, abril de 1986. Bilbo-Bilbao: Real Academia de la Lengua Vasca / Euskaltzaindia, 1991, 237-246.

Santamarina, Antón (2005): “Viaxe pola onomástica galega”, A Trabe de Ouro 62, 11-38.

Santamarina, Antón (2008): “A pegada relixiosa na toponimia galega. I. Edificios relixiosos”, en X. L. Axeitos / E. Grandío Seoane / R. Villares (eds.), A patria enteira. Homenaxe a Xosé Ramón Barreiro Fernández. Santiago de Compostela, Consello da Cultura Galega / Real Academia Galega / Universidade de Santiago, 935-949.


Recursos en liña

CAG = Ana Isabel Boullón Agrelo / Xulio Sousa Fernández (dirs.): Cartografía dos apelidos de Galicia. Instituto da Lingua Galega. http://ilg.usc.es/CAG/.

CODOLGA = Corpus Documentale Latinum Gallaeciae. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades. http://corpus.cirp.es/codolga/

CORDE = Corpus Diacrónico del Español. Real Academia Española. http://corpus.rae.es/cordenet.html

DdD = Antón Santamarina (coord.): Dicionario de Dicionarios. Corpus lexicográfico da lingua galega. Instituto da Lingua Galega. http://sli.uvigo.es/TILG/index.html

DDGM = González Seoane, Ernesto (dir.) / María Álvarez de la Granja / Ana Isabel Boullón Agrelo (2006): Dicionario de dicionarios do galego medieval. Anexo 57 de Verba. Instituto da Lingua Galega. http://sli.uvigo.es/DDGM/index.html

NG = Nomenclátor de Galicia. Xunta de Galicia. http://www.xunta.es/nomenclator/busca.jsp

Geopatronyme = Tout sur tous les noms de famille: http://www.geopatronyme.com/

PTG = Proxecto Toponimia de Galicia (microtoponimia). Xunta de Galicia. http://sitgaideg.xunta.es/buscadoravanzado/

TILG = Antón Santamarina (coord.): Tesouro Informatizado da Lingua Galega. Instituto da Lingua Galega. http://sli.uvigo.es/TILG/index.html

TMILG = Xavier Varela (dir.): Tesouro Medieval Informatizado da Lingua Galega. Instituto da Lingua Galega. http://ilg.usc.es/tmilg/

VOLGA = Vocabulario ortográfico da lingua galega. Instituto da Lingua Galega. http://www.realacademiagalega.org/volga/


Coleccións documentais medievais citadas

CDFPantón = Fernández de Viana y Vieites, José Ignacio (1994): Colección diplomática del monasterio de Santa María de Ferreira de Pantón. Lugo: Deputación Provincial.

CDGH = López Ferreiro, Antonio (1901): Colección diplomática de Galicia Histórica. Santiago de Compostela: Tipografía Galaica. Ed. facsímil: Santiago de Compostela: Edicións do Cerne, 1998.

CDOseira = Romaní Martínez, Miguel (1989): La colección diplomática de santa María de Oseira (1025-1310). 2 vols. Santiago de Compostela: Tórculo Edicións.

CDSClodioRibeiro = Lucas Álvarez, Manuel / Pedro Pablo Lucas Domínguez (1996): El monasterio de san Clodio do Ribeiro en la Edad Media: estudios y documentos. Sada / A Coruña: Edicións do Castro.

CDSEstevoRibasSil_XV = Bouzas Rosende, Paula (2010): Edición e estudo dos documentos inéditos do mosteiro de Santo Estevo de Ribas de Sil (século XV). Tese de doutoramento (inédita). Universidade de Santiago.

DocBelvís = Rodríguez Núñez, Clara Cristela (1989): “Santa María de Belvís, un convento mendicante femenino en la Baja Edad Media”, Estudios Mindonienses 5, 335-485.

DocCatOurense = Castro, Manuel / Manuel Martínez Sueiro (1917): Documentos del Archivo de la Catedral de Orense publicados por la Comisión de Monumentos de la Provincia. Ourense: Imp. “La Popular”.

DocDevOurense = Ferro Couselo, Xesús (1967): A vida e a fala dos devanceiros. Escolma de documentos en galego dos séculos XIII ao XVI. 2 vols. Vigo: Galaxia.

DocUnivSantiago = Lucas Álvarez, Manuel / Mª Xosé Justo Martín (1991): Fontes documentais da Universidade de Santiago de Compostela. Pergameos da serie Bens do Arquivo Histórico Universitario (Anos 1237/1537). Edición diplomática. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.

Fernández de Viana y Vieites, José Ignacio (1985): “Don Rodrigo Gómez y la sede compostelana”, en Actas del II Coloquio Galaico-Minhoto, Santiago de Compostela, 14-16 de Abril de 1984, Santiago de Compostela: Consellería de Educación e Cultura, 111-122.

LTenzaHórreo = Méndez Fernández, Mª Luz (1991): Contribución ó estudio dun libro das Tenzas da Catedral de Santiago. Edición crítica e estudio dos folios 1 a 27. Memoria de Licenciatura: Universidade de Santiago de Compostela.

NotariosBaiona = Maure Rivas, Xulián (1999): “A perda do galego instrumental: dous documentos notariais de Baiona (1518 e 1522)”, en R. Álvarez Blanco / D. Vilavedra (eds.): Cinguidos por unha arela común. Homenaxe ó profesor Xesús Alonso Montero. Santiago de Compostela: Universidade, vol. 1, 678-689.

TBSantiago = González Balasch, Mª Teresa (2004): Tumbo B de la Catedral de Santiago. Santiago de Compostela: Cabildo de la S.A.M.I. Catedral / Seminario de Estudos Galegos.

THSantiago = Cabana Outeiro, Alexandra (2003): O Tombo H da catedral de Santiago: documentos anteriores a 1397. Valga: Concello de Valga.

TSobrado = Loscertales de García Valdeavellano, M. Pilar (1976): Tumbos del monasterio de Sobrado de los Monjes. 2 vols. Madrid: Dirección General del Patrimonio Artístico y Cultural, Archivo Histórico Nacional.

TToxosoutos = Pérez Rodríguez, Francisco (2004): Os documentos do tombo de Toxos Outos. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.