A elaboración do galego escrito no período primitivo

Barra de artigos

PDF

Contido principal do artigo

Henrique Monteagudo
Instituto da Lingua Galega - Universidade de Santiago de Compostela
España
Vol 1 (2009), Pescuda
Recibido: 04-11-2013 Aceptado: 04-11-2013
Copyright Como citar

Resumo

No presente traballo ofrécese unha análise scriptolingüística dunha serie de textos producidos en Galicia entre ca. 1225 e 1254, lidos directamente sobre os orixinais, e que mostran diversos graos de aproximación á escrita plenamente romance e galega que se iría xeneralizando nas últimas décadas do século XIII. O obxectivo do estudo é afondar no estudo dos aspectos scriptolingüísticos do proceso de transición que abocou ao xurdimento da scripta galega medieval, atendendo tanto ao plano grafemático coma ao propiamente lingüístico. Os aspectos que se consideran decisivos nesa análise son: 1) o grao de interlectalismo, tanto latino-galego como interromance (fenómenos de interferencia lingüística, alternancia e mestura de códigos); 2) a progresiva autonomía do sistema grafemático romance, de base fonográfi ca; 3) a selección congruente de variantes lingüísticas galegas típicas (fronte a variantes periféricas). Segundo o anterior, propomos distinguir as seguintes modalidades de escrita de transición: a) heterónoma galego-latina, b) semi-heterónoma galego-latina, c) semi-autónoma galega, d) autónoma ‘típica’, e) galega periférica e fronteiriza, f) interromance alternante ou interferida. O foco do estudo debrúzase sobre as modalidades a), b) e c), que están no cerne do proceso de transición, e que aparecen caracterizadas conforme os criterios devanditos.

Palabras chave

Historia do galego-portugués, período medieval (ca. 1225-1254), emerxencia da escrita romance en Galicia, contacto latín/galego, galego/leonés, galego/castelán

Detalles do artigo

Citas

Álvarez, Rosario (1994): “As formas do dativo e a expresión do número en galego medieval: lle / lles, llo / llelo”, Verba 21, 133-166.

Álvarez, Rosario (2004): “A variación nosco : connosco no galego medieval”, Verba 31, 43-73.

Álvarez, Rosario (2007): “Variación dialectal no período de emerxencia”, en Boullón Agrelo (ed.), 373-397.

Álvarez, Rosario / Xosé Xove (1998): “Lingua e variación dialectal na Crónica Xeral Galega”, en D. Kremer (ed.), Homenaxe a Ramón Lorenzo, vol. 1. Vigo: Galaxia, 29-58.

Boullón Agrelo, Ana Isabel (2004): “Catálogo de documentos éditos en galego anteriores a 1260”, Cadernos de lingua 26, 5-46.

Boullón Agrelo, Ana Isabel (2005): “Consideracións sobre os primeiros textos escritos en galego na Idade Media”, en A. I. Boullón Agrelo / J. L. Couceiro Pérez / F. Fernández Rei (eds.), As tebras alumadas. Estudos filolóxicos ofrecidos en homenaxe a Ramón Lorenzo. Santiago: Universidade de Santiago de Compostela, 45-68.

Boullón Agrelo, Ana Isabel (2007): “A antroponimia nos textos documentais galegos ata o século XIII”, en Boullón Agrelo (ed.), 603-623.

Boullón Agrelo, Ana Isabel (ed.) (2007): Na nosa lyngoage galega. A emerxencia do galego como lingua escrita na Idade Media. Santiago: Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega.

Boullón Agrelo, Ana Isabel / Monteagudo, Henrique (no prelo): De uerbo a uerbo. Documentos en galego anteriores a 1260.

Cambón Suárez, Segundo (1957): El monasterio de Melón (ss. XII y XIII). Tese de Doutoramento (inédita). Universidade de Santiago de Compostela.

Castro, Ivo (2004): “A primitiva produção escrita em português”, en Orígenes de las lenguas romances en el Reino de León, 2 vols. León: Centro de Estudios e Investigación ‘San Isidoro’, 69-97.

C[astro], M[anuel] (1914): “Documentos históricos”, Boletín de la Comisión de Monumentos de Orense 5, p. 23.

Cintra, L. F. Lindley (1990): “Sobre o mais antigo texto não literário português: a Notícia de torto (leitura crítica, data, lugar de redaccão e comentário linguístico”, Boletim de Filologia 31, 21-77.

Duro Peña, Emilio (1967): “El monasterio de San Salvador de Sobrado de Trives”, Archivos Leoneses XXI/41, 8-86.

Emiliano, António H. / Pedro, Susana (2004): “De noticia de torto: aspectos paleográficos e scriptográficos e edição do mais antigo documento particular português conhecido”, Zeitschrift für romanische Philologie 120, 1-81.

Emiliano, António H. A. (2003): “Sobre a questão d’“os mais antigos textos escritos em português”, en Castro, I / Duarte, I. (eds.), Razões e emoção. Miscelânea de Estudos oferecida a Maria Helena Mira Mateus pela sua jubilação, 2 vols. Lisboa: Imprensa Nacional / Casa da Moeda; I, 261-278.

Ferro Couselo, Xesús (1967): A vida e a fala dos devanceiros. Escolma de documentos en galego dos séculos XIII ao XVI, 2 vols. Vigo: Galaxia.

Gutiérrez Pichel, Ricardo / Alexandra Cabana Outeiro (2007): “Parámetros para o estudo da introdución do romance na documentación notarial galega”, en Boullón Agrelo (ed.), 129-157.

Huber, Joseph (1986), Gramática do Português antigo. Lisboa: Fundação Calouste Gulbenkian.

Lorenzo, Ramón (2003): “El gallego en los documentos medievales escritos en latín”, en Hermógenes Perdiguero Villarreal (ed.): Lengua romance en textos latinos de la Edad Media. Sobre los orígenes del castellano escrito. Burgos: Universidad / Instituto de la Lengua Castellano y Leonés, 161-192.

Lorenzo Vázquez, Ramón (2004): “Emerxencia e decadencia do galego escrito (séculos XIII-XIV)”, en R. Álvarez Blanco / F. Fernández Rei / A. Santamarina Fernández (eds.): A lingua galega: historia e actualidade. Actas do I Congreso Internacional, vol. 3. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega, 27-153.

Lorenzo Vázquez, Ramón (2007): “Os notarios e a lingua nos comezos da escrita documental en galego”, en Boullón Agrelo (ed.), 313-72.

Lorenzo, Ramón (2003): “El gallego en los documentos medievales escritos en latín”, en Hermógenes Perdiguero Villarreal (ed.): Lengua romance en textos latinos de la Edad Media. Sobre los orígenes del castellano escrito. Burgos: Universidad / Instituto de la Lengua Castellano y Leonés, 161-192.

Maia, Clarinda de Azevedo (1986): História do Galego-Português. Estado lingüístico da Galiza e do Noroeste de Portugal desde o século XIII ao século XVI. Coimbra: Instituto Nacional de Investigação Científica.

Martínez Salazar, Andrés (1911): Documentos gallegos de los siglos XIII al XVI. A Coruña: Casa de la Misericordia.

Martins, Ana Maria (1999): “Ainda ‘os mais antigos textos escritos em português’: documentos de 1175 a 1252”, en I. Hub Faria (org.), Lindley Cintra: Homenagem ao Homem, ao Mestre e ao Cidadão. Lisboa: Cosmos / Faculdade de Letras da Universidade de Lisboa, 491-534.

Martins, Ana Maria (2001): “Emergência e generalização do português escrito. De D. Afonso Henriques a D. Dinis”, en Mª H. Mira Mateus (coord.), Caminhos do Português. Lisboa: Biblioteca Nacional, 23-71.

Martins, Ana Maria (2004): “A emergência do português escrito na segunda metade do século XII”, en R. Álvarez / A. Santamarina (eds.), (Dis)cursos da escrita. Estudos de filoloxía galega ofrecidos en memoria de Fernando R. Tato Plaza. A Coruña: Fundación Barrié de la Maza, 491-526.

Martins, Ana Maria (2007): “O primeiro século do português escrito”, en Boullón Agrelo (ed), 161- 184.

Martins, Ana Maria / Albino, Cristina (1997): “Sobre a primitiva produção documental em português: notícia de uma noticia de auer”, en D. Kremer (ed.), Homenaxe a Ramón Lorenzo, vol. 1. Vigo: Galaxia, 105-121.

Méndez, Luz (2007): “Un texto da franxa oriental no Tombo das viñas de Ribadavia”, en Boullón Agrelo (ed.), 429-445.

Monteagudo, Henrique (1999): Historia social da lingua galega. Vigo: Galaxia.

Monteagudo, Henrique (2004): “Do uso á norma, da norma ao uso. Variación sociolingüística e norma no idioma galego”, en R. Álvarez / H. Monteagudo (eds.): Norma lingüística e variación. Unha perspectiva desde o idioma galego. Santiago, Consello da Cultura Galega, 377-436.

Monteagudo, Henrique (2007): “A emerxencia do galego-portugués na escrita instrumental. Unha panorámica histórica”, en Boullón Agrelo (ed.), 275-312.

Monteagudo, Henrique (2008a): “Sobre notarios e uso do romanzo na Galicia de mediados do século XIII. Ao lor da data dun documento en galego do tombo de Caaveiro”, en X. L. Axeitos / E. Grandío Seoane / R. Villares, A patria enteira. Homenaxe a Xosé Ramón Barreiro Fernández. Santiago: Consello da Cultura Galega / Real Academia Galega / Universidade de Santiago de Compostela, 1071-98.

Monteagudo, Henrique (2008b): Letras primeiras. O foral do Burgo de Caldelas, os primordios da lírica trobadoresca e a emerxencia do galego escrito. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza.

Monteagudo, Henrique (2008c): “Sobre a evolución da orde de constituíntes do predicado do latín ao galego. O testemuño do foral do Burgo de Caldelas”, en M. Brea / F. Fernández Rei / X. L. Regueira (eds.): Cada palabra pesaba, cada palabra medía. Homenaxe a Antón Santamarina. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, 535-550.

Novo Cazón, José Luis (1986): El priorato santiaguista de Vilar de Donas en la Edad Media (1194-1500). A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza.

Pallares Méndez, M. Carmen / Ermelindo Portela Silva (1971): El bajo valle del Miño en los siglos XII y XIII. Economía agraria y estructura social. Santiago de Compostela: Universidad de Santiago de Compostela.

Rey Caiña, Ángel (1985): Colección Diplomática de Ferreira de Pallares. Universidad de Granada, Tese de Doutoramento (inédita), 1985. Ed. en microficha.

Rodríguez González, Ángel (1970): “El Tumbo del Monasterio de San Martín de Castañeda”, Archivos Leoneses 24, 321-379.

Rodríguez Parada, Raquel (2007): “Textos primitivos da franxa oriental”, en Boullón Agrelo (ed.), 399- 445.

Romaní Martínez, Miguel (1989): La colección diplomática de santa María de Oseira (1025- 1310). 2 vols. Santiago de Compostela: Tórculo Edicións.

Souto Cabo, José António (2003a): “Dinâmica da escrita romance na primeira metade do século XIII”, en Actas do XVIII Encontro Nacional da Associação Portuguesa de Lingüística. Lisboa: Associação Portuguesa de Linguística, 795-814.

Souto Cabo, José António (2003b): “Nas origens da expressão escrita galego-portuguesa. Documentos do século XII”, Diacrítica 17, 329-385.

Souto Cabo, José António (2004a): “Novas perspectivas sobre a génese da scripta romance na área galego-portuguesa. Textos e contextos”, Aemilianense 1, 569-599.

Souto Cabo, José António (2004b): “A transição scriptográfica na produção documental portuguesa de 1257 a 1269”, en Ana Maria Brito / Olívia Figueiredo / Clara Barros (orgs.), Linguística Histórica e História da Língua Portuguesa. Actas do Encontro de Homenagem a Maria Helena Paiva. Porto: Universidade do Porto, 361-83.

Souto Cabo, José António (2006): “Inventário dos mais antigos Documentos Galego-Portugueses”, Agália 85/86, 9-88.

Sponer, Margot (1932-34): “Documentos antiguos de Galicia”, Anuari de l’Oficina Románica de Lingüística i Literatura 7, 113-192.

Staaff, Erik (1907): Étude sur l’ancien dialecte léonais d’après des chartes du XIIIè siècle. Uppsala / Leipzig: Almqvist & Wiksell /Rudolf Haupt [ed. facsímile Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana, 1992].