A representación gráfica da nasalidade vocálica e do trazo palatal no galego antigo e o seu tratamento editorial

Barra de artigos

PDF

Contido principal do artigo

Ricardo Pichel Gotérrez
Universidade Complutense de Madrid / Instituto da Lingua Galega
España
Vol 4 (2012), Pescuda
Recibido: 17-09-2012 Aceptado: 17-09-2012
Copyright Como citar

Resumo

A resonancia nasal vocálica e o punto de articulación palatal constitúen dous riscos escriptolingüísticos amalgamados e confrontados na súa representación gráfica, o cal dá lugar a interpretacións e (de) codificacións ambiguas ou conflitivas por parte do lector e editor dun texto medieval. A lineta ou trazo supralinear, ademais de ser o sinal abreviativo por antonomasia (de aí a súa común denominación como trazo xeral de abreviación), tamén se conforma como unha subunidade grafemática de carácter diacrítico, representativa dos trazos articulatorios antes citados (vogal nasal e consoante nasal palatal) e con capacidade de distinguir grafías simples (ex. <a>, <n>) de complexas (exs. <ã>, <ñ>). Convén achegarse a esta circunstancia desde unha perspectiva crítica, puntualizando cuestións de índole grafemática, fonética e ecdótica, cun duplo obxectivo: por un lado, avaliar a rendibilidade fonográfica do trazo superior e a súa adecuación á evolución interna do galego en época medieval; por outro, precisar ou, de ser o caso, adaptar os tradicionais criterios editoriais aplicados na presentación crítica dunha obra medieval tendo en conta a análise do usus scribendi detectado no texto.

Palabras chave

Lingüística histórica, edición de textos, galego medieval, (des)nasalización vocálica, nasais palatais

Detalles do artigo

Citas

Cal Pardo, Enrique (20052): Colección Diplomática medieval do Arquivo da Catedral de Mondoñedo (Transcrición íntegra dos documentos). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega (Sección de Patrimonio Histórico).

CdE = Davies, Mark (2002-): Corpus del Español: 100 million words, 1200s-1900s (http://www.corpusdelespanol.org).

CdP = Davies, Mark / Michael Ferreira (2006-): Corpus do Português: 45 million words, 1300s-1900s (http://www.corpusdoportugues.org).

CORDE = Real Academia Española (Banco de datos): Corpus diacrónico del español (http://www.rae.es).

Cuenca Muñoz, Paloma (2000): “Problemas braquigráficos en la documentación castellana del siglo XV”, Cuadernos de documentación multimedia 10 (I Congreso Universitario de Ciencias de la Documentación. Teoría, Historia y Metodología de la Documentación en España (1975-2000)). Madrid: Universidad Complutense, 805-811.

DDGM = González Seoane, Ernesto (dir.) (2006): Dicionario de dicionarios do galego medieval (CD-Rom, dispoñíbel tamén na web do RILG, Recursos Integrados da Lingua Galega: http://sli.uvigo.es/RILG/ ).

Ferreiro, Manuel (19994): Gramática histórica galega, vol. I (Fonética e Morfosintaxe). Santiago de Compostela: Edicións Laiovento.

Ferreiro, Manuel (20012): Gramática histórica galega, vol. II (Lexicoloxía). Santiago de Compostela: Edicións Laiovento.

Gancedo Negrete, María Soledad (2006): “Abreviaturas y signos abreviativos en la documentación original del siglo XV del Archivo Municipal de Durango”, Oihenart. Cuadernos de lengua y literatura 21, 101-116.

González Pascual, Marcelino (2000): Manuscritos anteriores a 1500 de la Biblioteca de Menéndez Pelayo. Tres estudios y catálogo. Santander: Concejalía de Cultura.

Houaiss = Houaiss, Antônio, Mauro de Salles Villar e Francisco Manoel de Mello Franco (dirs.) (20092): Dicionário Houaiss da língua portuguesa. Rio de Janeiro: Objetiva (Instituto Antônio Houaiss de Lexicografia).

Huber, Joseph (1986): Gramática do português antigo (trad. de Maria Manuele Ganveia Delille). Lisboa: Fundação Calouste Gulbenkian.

Lorenzo, Ramón (1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla (Edición crítica anotada, con introducción, índice onomástico y glosario), 2 vols. Ourense: Instituto de Estudios Orensanos Padre Feijóo.

Lorenzo, Ramón (1982): “Correccións á edición da Historia Troyana de Parker”, Verba. Anuario Galego de Filoloxía 9, 253-299.

Lorenzo, Ramón (1985): Crónica Troiana (Introducción e texto). A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza.

Lorenzo, Ramón (1987): “Algunhas consideracións sobre a Historia do Galego-Português de Clarinda de Azevedo Maria”, Verba. Anuario Galego de Filoloxía 14, 441-488.

Lorenzo, Ramón (1988a): “Normas para a edición de textos medievais galegos”, en Dieter Kremer (ed.), Actes du XVIIIe Congrès International de Linguistique et de Philologie Romanes, vol. VI. Tübingen: Max Niemeyer, 76-85.

Lorenzo, Ramón (1988b): “Consideracións sobre as vocais nasais e o ditongo -ão en portugués”, en D. Kremer (ed.): Homenagem a Joseph M. Piel por ocasião do seu 85º aniversario. Tübingen: Max Niemeyer Verlag / Instituto de Cultura e Língua Portuguesa / Consello da Cultura Galega, 289-326.

Lorenzo, Ramón (2004): “Edición de documentos medievais. Problemas que presentan algunhas abreviaturas”, en Rosario Álvarez / Antón Santamarina (eds.), (Dis)cursos da escrita. Estudos de filoloxía galega ofrecidos en memoria de Fernando R. Tato Plaza. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza, 449-458.

Lorenzo, Ramón / Xosé Luís Couceiro (1999a): “Correccións á edición da General Estoria de Ramón Martínez López”, en Rosario Álvarez / Dolores Vilavedra (coords.), Cinguidos por unha arela común. Homenaxe ó profesor Xesús Alonso Montero, vol. I. Santiago de Compostela: Universidade, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico, 595-627.

Lorenzo, Ramón / Xosé Luís Couceiro (1999b): “Correccións á edición da General Estoria de Ramón Martínez López (II)”, en Xosé Luís Couceiro et al. (coord.), Homenaxe ó profesor Camilo Flores, vol. II. Santiago de Compostela: Universidade, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico, 209-233.

Lorenzo Gradín, Pilar / José António Souto Cabo (2001): Livro de Tristan e Livro de Merlin. Estudio, edición, notas e glosario. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

Lucas Álvarez, Manuel (1950): “Características paleográficas de la escritura gótica gallega: escritos notariales compostelanos”, Cuadernos de Estudios Gallegos V/15, 53-86.

Maia, Clarinda de Azevedo (1986): História do galego-português. Estado linguistico da Galiza e do Noroeste de Portugal desde o século XIII ao século XVI (com referência à situação do galego moderno). Coimbra: Instituto Nacional de Investigação Científica.

Mariño Paz, Ramón (19992): Historia da lingua galega. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco.

Mariño Paz, Ramón (2002): “A desnasalización vocálica no galego medieval”, Verba. Anuario Galego de Filoloxía 29, 71-118.

Mariño Paz, Ramón (2006): “Heterosilabificación e coalescencia de hiatos en posición interior de palabra no galego medieval (séculos XIII-XIV)”, Verba. Anuario Galego de Filoloxía 33, 69-101.

Mariño Paz, Ramón (2008): Historia de la lengua gallega. Muenchen: Lincom Europa.

Martínez López, Ramón (1963): General Estoria. Versión gallega del siglo XIV. Ms. O.I.1. del Escorial (Edición, introducción lingüística, notas y vocabulario). Oviedo: Universidade (Facultade de Filosofía e Letras).

Monteagudo, Henrique / Ana Isabel Boullón Agrelo (2009): De verbo a verbo. Documentos en galego anteriores a 1260 (anexo 65 de Verba. Anuario Galego de Filoloxía). Santiago de Compostela: Universidade, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico.

Nunes, José Joaquim (19606): Compêndio de Gramática Portuguesa (Fonética e Morfologia). Lisboa: Livraria Clássica Editora.

Parker, Kelvin M. (1975): Historia Troyana. Santiago de Compostela: Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Instituto Padre Sarmiento de Estudios Gallegos.

Pensado, José Luis (1958): Miragres de Santiago (anexo 68 da Revista de Filología Española). Madrid: Instituto Miguel de Cervantes.

Pensado, José Luis (1962): Fragmento de un Livro de Tristan galaico-portugués (anexo 14 de Cuadernos de Estudios Gallegos). Santiago de Compostela: Instituto Padre Sarmiento de Estudios Gallegos.

Pichel Gotérrez, Ricardo (2009): Fundación e primeiros séculos do mosteiro bieito de Santo Estevo de Chouzán (sécs. IX-XIII). A Coruña: Toxosoutos (col. Trivium, nº 36).

Pichel Gotérrez, Ricardo (2011a): “Hacia una edición comprometida de la prosa instrumental. Notas para un estudio crítico de la braquigrafía medieval gallega: el signo general de abreviación”, en Mª Angustias Beas Teruel (coord.), Nuevas líneas de investigación en el estudio diacrónico de la lengua española (Actas del IX Congreso de la Asociación de Jóvenes Investigadores de Historiografía e Historia de la Lengua Española (AJIHLE). Palma, del 2 al 4 de abril de 2009). Palma (Illes Balears): Edicions UIB, 65-76.

Pichel Gotérrez, Ricardo [2011b]: “El anisomorfismo braquigráfico en el gallego medieval como fuente para la investigación filológica y lingüística: Compendios abreviativos híbridos”, en VV.AA. (eds.), Tradición e innovación: nuevas perspectivas para la edición y el estudio de documentos antiguos. Bern: Peter Lang (Col. Fondo Hispánico de Lingüística y Literatura), 211-233 (no prelo).

Pichel Gotérrez, Ricardo [2012a]: “Tradición (re)tradución e reformulación na General Estoria e na Estoria de Troya afonsinas á luz dun testemuño indirecto do séc. XIV”, e-Spania 13 (no prelo).

Pichel Gotérrez, Ricardo [2012b]: A Historia Troiana (BMP-558): edición e estudo histórico-filolóxico. Santiago de Compostela: Universidade, Instituto da Lingua Galega. Tese de doutoramento inédita (dirs. Xavier Varela Barreiro e Ramón Mariño Paz).

Rodríguez Guerra, Alexandre / Xavier Varela Barreiro (2007): “As grafías no Cancioneiro de Ajuda”, en Ana Isabel Boullón Agrelo (eda.), Na nosa lyngoage galega. A emerxencia do galego como lingua escrita na Idade Media. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega (Sección de Lingua), Instituto da Lingua Galega, 473-556.

Sánchez-Prieto Borja, Pedro (1998): Cómo editar los textos medievales. Criterios para su presentación gráfica. Madrid: Arco/Libros.

Sletsjǿe, Leif (1959): Le développement de ‘l’ et ‘n’ en ancien portugais. Étude fondée sur les diplômes des Portugualiae Monumenta Historia. Oslo: Presses Universitaires d’Oslo.

Souto Cabo, José António (2001): Crónica de Santa María de Iria. Rui Vasques (estudo e edizón). Santiago de Compostela: Cabido da S.A.M.I. Catedral, Seminario de Estudos Galegos / Sada: Ediciós do Castro.

Souto Cabo, José António (2008): Documentos galego-portugueses dos séculos XII e XIII (Monografía da Revista galega de filoloxía nº 5). A Coruña: Universidade.

Tato Plaza, Fernando R. (1999): Libro de notas de Alvaro Pérez, notario da terra de Rianxo e Postmarcos (1457). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.

TMILG = Varela Barreiro, Xavier (2004-) (dir.): Tesouro Medieval Informatizado da Lingua Galega. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega (http://ilg.usc.es/tmilg).

Varela Barreiro, Xavier (1998): “Verrá, os futuros irregulares con vibrante múltiple na lírica profana”, en Xosé Luís Couceiro / Lydia Fontoira (eds.), Martín Codax, Mendiño, Johán de Cangas. Día das Letras Galegas 1998. Santiago de Compostela: Universidade, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico, 175-188.

Vaquero Díaz, Isabel (2002): “Características gráficas da gótica cursiva documental do mosteiro de Celanova na Baixa Idade Media”, en Miguel Romaní / Mª Ángeles Novoa (eds.), Homenaje a José García Oro. Santiago de Compostela: Universidade, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico, 331-341.

Williams, Edwin Bucher (19864): Do latim ao português. Fonologia e morfologia históricas da lingua portuguesa. Rio de Janeiro: Tempo Brasileiro.