Contido principal do artigo

Xosé Afonso Álvarez Pérez
Universidade de Lisboa
Portugal
Biografía
Vol 6 (2014), Pescuda
DOI https://doi.org/10.15304/elg.6.1840
Recibido: 02-05-2014 Aceptado: 10-06-2014 Publicado: 02-08-2014
Copyright Como citar

Resumo

No Val de Xálima fálanse tres variedades romances es­treitamente relacionadas que, no seu conxunto, son co­ñecidas co glotónimo fala. Desde o seu redescubrimento, vai xa para un cuarto de século, a polémica sobre a súa adscrición lingüística é intensa. Unha das posturas reivin­dica o carácter galego da fala, apoiándose en argumen­tos históricos (procesos medievais de repoboamento) e lingüísticos (supostas similitudes destas variedades co galego que non existirían nas linguas veciñas). En 2013, o Prof. Xosé-Henrique Costas, o maior referente da reivin­dicación da galeguidade dos falares de Xálima, publicou un volume que recompila diversos traballos sobre varios aspectos da fala; entre eles, un estudo de varias ducias de designacións lexicais que, segundo Costas, son exclu­sivos da fala (por exemplo, arcaísmos) ou ben paralelos entre o galego e as falas de Xálima que non existen nin en portugués nin en castelán. Non obstante, unha lectura do texto revelou que varias das formas alí incluídas eran ben coñecidas no portugués dialectal, polo que se facía nece­sario verificar a validez do conxunto da listaxe. O obxec­tivo deste traballo foi realizar un exame sistemático da presenza ou ausencia desas supostas formas específicas da fala nos materiais dialectais casteláns e portugueses. Os resultados confirmaron a hipótese de partida. Un im­portante número das designacións expostas por Costas están presentes nos dialectos portugueses (non só nos lindeiros co Val de Xálima) e incluso na lingua estándar; non faltaron tampouco correspondencias con variedades dialectais estremeñas e salmantinas. As conclusións do traballo reivindican a necesidade de ter ben presentes os materiais dialectais á hora de examinar as características lingüísticas da fala, unha precaución necesaria para dar solidez ó debate científico sobre a súa orixe.

Citado por

Detalles do artigo

Citas

ALCyL = Alvar, Manuel (1999): Atlas lingüístico de Castilla y León (3 vols.). Valladolid: Junta de Castilla y León, Consejería de Educación y Cultura.

Amorim, Maria Isabel Nogueira de (1971): Baião, concelho do distrito do Porto. Estudo de linguagem, etnografia e folclore das suas freguesias. Universidade de Coimbra. Tese de licenciatura inédita.

Basto, Cláudio (1916): “Nome das «agulhas» secas”, Revista Lusitana 19, 258-269.

Bec, Pierre (1962): “Cuc, cuca, cuçon. Désignations génériques de la «petite bête» en gascon et dans les langues romanes”, Revue de Linguistique Romane XXVI (101-102), 34-50.

Berjano (1909): “Ensayo de un vocabulario del dialecto de la Sierra de Gata”, Revista de Extremadura XI/CXXV, 481-485.

Braga, Franklim Costa (1971): Quadrazais. Etnografia e Linguagem. Universidade de Lisboa. Tese de licenciatura inédita.

Buescu, Maria Leonor Carvalhão (1961): Monsanto. Etnografia e linguagem. Lisboa: Centro de Estudos Filológicos.

Carrasco González, Juan Manuel (1996): “Hablas y dialectos portugueses o galaico-portugueses en Extremadura. (Parte I: Grupos dialectales. Clasificación de las hablas de Jálama)”, Anuario de Estudios Filológicos XIX, 135-148. http://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/58870.pdf .

Carrasco González, Juan Manuel (1997): “Hablas y dialectos portugueses o galaico-portugueses en Extremadura (parte II y última: otras hablas fronterizas; conclusiones)”, Anuario de Estudios Filológicos XX, 61-79. http://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/58898.pdf .

Carrasco González, Juan Manuel (2000): “Las hablas de Jálama entre los dialectos extremeños fronterizos”, en Antonio Salvador Plans / Juan Carrasco González / María Dolores García Oliva (coords.), Actas del I Congreso sobre ‘A Fala’ (Eljas - San Martín de Trevejo - Valverde del Fresno, 20 y 21 de mayo de 1999), Mérida: Editora Regional de Extremadura,143-156.

Carrasco González, Juan Manuel (2007): “Falantes de dialectos fronteiriços da Extremadura espanhola no último século”, Limite: Revista de Estudios Portugueses y de la Lusofonía 1, 51-69. http://www.revistalimite.es/volumen%201/JuanCarrasco.pdf .

Carrasco González, Juan Manuel (2010): “Traços galegos e não galegos do dialecto fronteiriço de Xalma (manhego, lagarteiro e valverdeiro)”, in Língua portuguesa: ultrapassar fronteiras, juntar culturas, Mª João Marçalo et al. (eds.), 1-14. Évora: Universidade de Évora. http://www.simelp2009.uevora.pt/pdf/slg9/02.pdf .

Carreiro, Maria Eduarda Ventura (1948): Monografia linguística de Nisa. Universidade de Lisboa. Tese de licenciatura inédita.

Carvalho, Maria Armanda da Cunha Albino (1970): Sátão (Concelho do distrito de Viseu). Estudo da linguagem, etnografia e folclore das suas freguesias. Universidade de Coimbra. Tese de licenciatura inédita.

Casado Velarde, Manuel (20021): El léxico diferencial de Don Benito. Vocabulario común. Don Benito: Ayuntamiento de Don Benito.

Cintra, Luís F. Lindley (1971): “Nova proposta de classificação dos dialectos galego-portugueses”, Boletim de Filologia XXII/1-2, 81-116.

Costa, Maria Rosa Lila Dias (1961): Murteira, uma povoação do concelho de Loures – Etnografia, linguagem e folclore. Lisboa: Junta distrital de Lisboa.

Costas González, Xosé Henrique (1992a): “Notas sociolingüísticas sobre os falares «galegos» da ribeira Trevellana (Cáceres)”, A Trabe de Ouro 11, 69-77 [409-417].

Costas González, Xosé Henrique (1992b): “Breve caracterización das falas (fundamentalmente galegas) do val do río das Ellas”, Cadernos de Lingua 6, 85-107.

Costas González, Xosé Henrique (2001): “Fronteiras lingüísticas no Val do Río Ellas (Cáceres)”, Revista de Filología Románica 18, 35-50. http://revistas.ucm.es/index.php/RFRM/article/view/RFRM0101120035A .

Costas González, Xosé Henrique (2005): “Achegas ao léxico do galego falado no Val do Río Ellas”, Cadernos de Lingua 27, 127-153.

Costas González, Xosé Henrique (2007): “Os apañadores de palabras: o caderno do pastor, labrego e escultor valverdeiro Alfonso Berrío”, A Trabe de Ouro 70, 115-133.

Costas González, Xosé Henrique (2013): O valego. As falas de orixe galega do Val do Ellas (Cáceres-Estremadura). Vigo: Xerais.

Davies, Mark / Michael Ferreira (2006-): Corpus do Português: 45 million words, 1300s-1900s. http:// www.corpusdoportugues.org.

Espinosa, Aurelio M. (1935): Arcaísmos dialectales. La conservación de «s» y «z» sonoras en Cáceres y Salamanca. Madrid: Junta para la Ampliación de Estudios (Anexo XIX da Revista de Filología Española).

Fernandes, João Baptista (1965): Linguagem de Aldeia Velha e povoações vizinhas. Universidade de Coimbra. Tese de licenciatura inédita.

Figueiredo, Cândido de (193924): Novo Dicionário da Língua Portuguesa. Lisboa: Bertrand.

Fink, Oscar (1929): Studien über die Mundarten der Sierra de Gata. Hamburg, Friederichsen de Gruyter.

Gamas, Ricardo Geraldes (1941): Subsídios para a linguagem agrícola da Vermiosa. Universidade de Lisboa. Tese de licenciatura inédita.

García, Constantino (1985): Glosario de voces galegas de hoxe. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela (Anexo 27 de Verba. Anuario galego de Filoloxía).

Gargallo, José Enrique (2007): “Gallego-portugués, iberorromance. La ‘fala’ en su contexto románico peninsular”, Limite: Revista de Estudios Portugueses y de la Lusofonía 1, 31-49. http://www.revistalimite.es/volumen%201/EnriqueGargallo.pdf.

González Ferrero, Juan Carlos (2013): Palabras y expresiones en el habla de Toro (Zamora). Toro: Edición do autor (Reedición electrónica do volume editado en 1990; Toro: Colectivo Cultural Bardales).

González González, Manuel / María Xesús Bugarín López (2003): “Estudio xeolingüístico dos nomes do vagalume en galego”, en Rita Caprini (ed.), Parole romanze: Scritti per Michel Contini. Alessandria: Edizioni dell’Orso, 177-201.

González Salgado, José Antonio (2000): Cartografía lingüística de Extremadura. Origen y distribución del léxico extremeño. Universidade Complutense Tese de doutoramento. http://www.geolectos.com.

González Salgado (2009a): “Las hablas de Jálama en el conjunto de la dialectología extremeña”, Revista de Filología Románica 26, 51-70. http://revistas.ucm.es/index.php/RFRM/article/view/RFRM0909110051A/9177.

González Salgado (2009b): “Diez problemas de dialectología extremeña”, Revista de Estudios Extremeños LXV/1, 347-378. http://www.dip-badajoz.es/cultura/ceex/reex_digital/reex_LXV/2009/T.%20LXV%20n.%201%202009%20en.--abr/RV12687.pdf .

Hammermüller, Gunther (2011): “Insekten auf einem Datenfriedhof - Aufgespürt in den Relatórios des ILB”, en Annette Endruschat / Vera Ferreira (eds), Sprachdokumentation und Korpuslinguistik - Forschungsstand und Anwendung., Akten des 8. Deutschen Lusitanistentags. München: Meidenbauer, 233-247.

Houaiss = Instituto Antônio Houaiss (2009): Dicionário eletrónico Houaiss 3. Rio de Janeiro: Editora Objetiva (CD-ROM).

Iglesias Ovejero, Ángel (1990): El habla de El Rebollar (Salamanca): Léxico. Salamanca: Centro de Cultura Tradicional, Diputación de Salamanca.

Lamano y Beneite, José de (1915): El Dialecto vulgar salmantino. Salamanca: Tipografía Popular, Imp. de “El Salmantino”.

Losada, Enrique / José Castro / Enrique Niño (1992): Nomenclatura vernácula da flora vascular galega, Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Machado, José Pedro (19773): Dicionário Etimológico da Língua Portuguesa. (5 vols.) Lisboa: Livros Horizonte.

Maia, Clarinda de Azevedo (1977): Os falares fronteiriços do concelho do Sabugal e da vizinha região de Xalma e Alamedilla. Coimbra: Universidade de Coimbra (Separata da Revista Portuguesa de Filologia IV).

Maia, Clarinda de Azevedo (2000): “Os dialectos de Xalma: problemática e perspectivas de pesquisa”, en Antonio Salvador Plans / Juan Carrasco González / María Dolores García Oliva (coords.), Actas del I Congreso sobre ‘A Fala’ (Eljas - San Martín de Trevejo - Valverde del Fresno, 20 y 21 de mayo de 1999), Mérida: Editora Regional de Extremadura, 77-91.

Martins, José Dias (1954): Etnografia, linguagem e folclore de uma pequena região da Beira Baixa (Póvoa de Atalaia, Alcongosta, Tinhalhas e Sobral do Campo). Universidade de Lisboa. Tese de licenciatura inédita.

Matias, Maria de Fátima de Rezende Fernandes (1984): Bilinguismo e níveis sociolinguísticos numa região luso-espanhola: concelhos de Alandroal, Campo Maior, Elvas e Olivença. Coimbra: Universidade de Coimbra (Separata de Revista Portuguesa de Filologia XVIII e XIX).

Onís, Federico de (1930): “Notas sobre el dialecto de San Martín de Trevejo”, John D. Fitz-Gerald / Pauline Taylor (eds.), Todd Memorial Volumes: Philological Studies, II, New York, Columbia University Press, 63-69.

Pascual, José Antonio (1990): “Los derivados salmantinos del leonés ‘estoyo’”, Voces 1, 63-70.

Pato, Enrique (2011): “Sobre geografía léxica española: distribución y áreas léxicas de la mustela”, Dialectologia 6, 45-53.

Porto Editora = Dicionário da Língua Portuguesa. Porto: Porto Editora. http://www.infopedia.pt.

Priberam = Dicionário Priberam de Língua Portuguesa. Lisboa: Priberam. http://www.priberam.pt/dicionario.

Reinas, Maria Augusta da Fonseca Monteiro (1957): Nave de Haver e Alamedilla: etnografia, língua e folclore de duas aldeias arraianas (2 vols.). Universidade de Lisboa. Tese de licenciatura inédita.

Rey Yelmo, Jesús C. (1999): La fala de San Martín de Trevejo: O mañegu. Notas y vocabulario. Mérida: Editora Regional de Extremadura.

Rivas Quintas, Eligio (1978): Frampas: contribución al diccionario gallego. Salamanca: Ceme.

Rodríguez González, Eladio (1958-1961): Diccionario enciclopédico gallego-castellano. Galaxia: Vigo.

Sanches Maragoto (2011): “As falas das Elhas, Valverde e S. Martinho (Cáceres): origem galega ou portuguesa?”, Ramón de Andrés Díaz (ed.), Lengua, ciencia y fronteras. Uviéu: Trabe, 385-425.

Saramago, João (2006): “O Atlas Linguístico-Etnográfico de Portugal e da Galiza (ALEPG)”, Estudis Romànics XXVIII, 281-298. http://publicacions.iec.cat/repository/pdf/00000018/00000002.pdf.

Saramago, João (2012): “Geolinguistic analysis of the designations of some leguminous plants in the western Iberian Peninsula”, Dialectologia, Special Issue III, 177-188.

TLPGP = Álvarez, Rosario (coord.) (2014-): Tesouro do léxico patrimonial galego e portugués. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega. http://ilg.usc.es/Tesouro [consultado o 1/3/2014].

Vasconcellos, José Leite de (1927): “Linguagem de San Martín de Trevejo (Cáceres, Hespanha)”

Vasconcellos, José Leite de (1929): “Samartinhego”, Opúsculos IV. Coimbra: Universidade de Coimbra, 671-675.

Vasconcellos, José Leite de (1933): “Português dialectal da região de Xalma (Hespanha)”, Revista Lusitana XXXI/1-4, 164-275 [Complementos na Revista Lusitana XXXIII, 301-304]

Verdelho, Telmo dos Santos (dir.) (2003-): Corpus Lexicográfico do Português. http://clp.dlc.ua.pt/Inicio.aspx , [consultado: 6/6/2014].

Vilhena, Maria da Conceição (2000): Falares de Herrera e Cedillo. Mérida: Editora Regional de Extremadura.