Contido principal do artigo

Santiago Rodríguez-Caramés
Universidade de Santiago de Compostela
España
https://orcid.org/0000-0002-4579-0558
No 34 (2022): Espazos, Dossier
DOI https://doi.org/10.15304/semata.34.8801
Recibido: 31-10-2022 Aceptado: 18-01-2023 Publicado: 08-03-2023
Copyright Como citar

Resumo

Como figura fundamental para entender o desenvolvemento da arquitectura e o pensamento arquitectónico galegos no último terzo do século XX, a reflexión sobre o territorio en César Portela (Pontevedra, 1937) pode ser rastrexada ao longo de toda a súa carreira. En efecto, este período está caracterizado por un maior debate profesional e unha maior sensibilidade para dar respostas ás problemáticas concretas do país galego emanadas dos modelos de desenvolvemento máis lesivos co seu territorio. Dunha banda, abordarase a creación das novas institucións profesionais nos setenta ou a presenza de mestres como Rossi ou Bar Bóo como influencias nas posicións de Portela, a aplicación de conceptos como a «remodelación análoga» de Rossi ou de perspectivas analíticas e expresivas como a do rexionalismo crítico. Doutro lado, analizaranse diferentes modos da súa «arquitectura do territorio», desde os grandes formatos e a rehabilitación de amplos espazos até as prácticas de restitución do «lugar».

Citado por

Detalles do artigo

Citas

Agrasar Quiroga, F. (1997): «Últimas arquitecturas en Galicia», en Galicia Hoxe (col. Galicia, Terra Única), Xunta de Galicia, pp. 94-108.

Almuíña Díaz, C.; Martínez Suárez, X. L. (1974): «Arquitectura», en Gran Enciclopedia Gallega, II, Silverio Cañada, pp. 207-210.

Baldellou, M. A. (1971): «Panorama de la arquitectura actual en Galicia», Hogar y arquitectura, 96, pp. 16-54.

Bar Bóo, X.; Fernández, C.; Gondar, M.; Lourenço B.; Portela C. (2002): «Bauen, Wohnen, Denken. Arquitectos encontran a Heidegger, ou pensar e Pólis», Grial: revista galega de cultura, 155, pp. 455-463.

Bar Bóo, X.; García Pérez, B.; Álvarez Souto, X.; Portela, C.; Yuste Grijalba, J.; Nebot Beltrán, F. (1978a): «Ponencia española para el XIII Congreso U.I.A. 1. Crecimiento versus desarrollo», Arquitectos: Consejo Superior de Colegios Oficiales de Arquitectos de España, 14, pp. 5-54.

Bar Bóo, X.; García Pérez, B.; Álvarez Souto, X.; Portela, C.; Yuste Grijalba, J.; Nebot Beltrán, F. (1978b): «Ponencia española para el XIII Congreso U.I.A. 2. Hacia un modelo autonómico de desarrollo. Significado de la autonomía en planos concretos», Arquitectos: Consejo Superior de Colegios Oficiales de Arquitectos de España, 15, pp. 9-24.

Bar Bóo, X.; García Pérez, B.; Álvarez Souto, X.; Portela, C.; Yuste Grijalba, J.; Nebot Beltrán, F. (1978c): «Ponencia española para el XIII Congreso U.I.A. 3. Hacia un modelo autonómico de desarrollo. Galicia». Arquitectos: Consejo Superior de Colegios Oficiales de Arquitectos de España, 15, pp. 25-49.

Beiras García-Sabell, D. (2012): A construción do lugar público na natureza a través da paisaxe galega [Tese doutoral], Universidade da Coruña.

Bonet Correa, I. (1992): «As casas de César Portela: seis variacións dunha idea», Obradoiro, 20, pp. 34-35.

Casabella López, X. (1989): «Galicia frente a Europa: arquitectura», Luzes de Galiza, 14-15, pp. 7-14.

Casares Gallego, A. (2008): As carballeiras en Galicia: un patrimonio para conservarmos, Xunta de Galicia.

Centro de Información e Estudos Sociais (2002): «Crecemento versus desenvolvemento», Grial: revista galega de cultura, 155, pp. 433-454.

Cohn, D. (1993): «Entre el regionalismo y la modernidad: últimas arquitecturas gallegas», A&V Monografías, 41, pp. 10-15.

Colexio Oficial de Arquitectos de Galicia (1976): «‘Galicia foi sometida a un longo proceso de marxinación e dependencia que a enfrenta hoxe a unha situación tal que esixe medidas radicales’», La Voz de Galicia, 25 de xullo de 1976, p. 37.

Frampton, K. (1984): «Anti-tabla rasa: hacia un regionalismo crítico, cultura y civilización», Obradoiro, 10, pp. 60-63.

Frampton, K. (1985): «Hacia un regionalismo crítico: seis puntos para una arquitectura de resistencia», en Foster H. (ed.), La Posmodernidad, Kairós, pp. 37-58.

Giamarelos, S. (2016): «Intersecting Itineraries Beyond the Strada Novissima: The Converging Authorship of Critical Regionalism», Architectural Histories, IV, 1, pp. 1-28.

Gondar, M. (2010): «Rueiro dos mortos. César Portela ou a Memoria con futuro», en Martí Arís, C. (ed.), Cementerio Municipal en Fisterra, 1997-1999. César Portela, Colegio de Arquitectos de Almería, pp. 83-86.

González Carrera, V. (1982): «Aldo Rossi en el monasterio de Armenteira», La Voz de Galicia, 10 de xuño de 1982.

Grupo 2C (1977): «Proyecto y ciudad histórica. El 1er S.I.A.C.», 2C: construcción de la ciudad, 8, pp. 52-66.

Habermas, J. (1985): «La modernidad, un proyecto incompleto», en Foster, H. (ed.), La Posmodernidad, Kairós, pp. 19-36.

Huércanos, J. P. (2013): «El claro del bosque. Las mesas plataforma de Navarro Baldeweg, Oiza, Oteiza y Portela». Blog del Museo Oteiza. Dispoñíbel en: https://bit.ly/37YNond [consultado o 31 de outubro de 2022].

«In memoriam de Aldo Rossi (1931-1997)» (1998), Obradoiro, 27, p. 156.

La Voz de Galicia (1973a): «Pronunciaron conferencias Aldo Rossi y Fernando Pulín», 15 de decembro de 1973, p. 9.

La Voz de Galicia (1973b): «Clausurada en Santiago la III Reunión de Archivos Históricos de Colegios de Arquitectos», 16 de decembro de 1973, p. 12.

La Voz de Galicia (1973c): «Profesor Tarragó: ‘Galicia constituye un caso único y su riqueza paisajístico-ambiente condiciona cualquier desarrollo urbanístico o industrial’», 16 de decembro de 1973, p. 12.

Lamas, S. (2010): «Un cementerio marino», en Martí Arís, C. (ed.), Cementerio Municipal en Fisterra, 1997-1999. César Portela, Colegio de Arquitectos de Almería, pp. 71-82.

Lefebvre, H. (1972): La vida cotidiana en el mundo contemporáneo, Alianza.

Lefebvre, H. (2013): La producción del espacio, Capitán Swing.

Martí Arís, C. (2002): «Hórreos en la memoria», DPA: Forma y memoria, 18, pp. 32-33.

Martí Arís, C. (2003): «César Portela y Galicia», en César Portela, arquitecto, Dirección General de Arquitectura y Vivienda de Andalucía, pp. 65-71.

Martí Arís, C. (2007): «Lugares públicos en la naturaleza», en Foro crítica. Construir con palabras, Colegio Territorial de Arquitectos de Alicante, pp. 49-72.

Martí Arís, C. (2010): «César Portela: geografía y arquitectura», en Martí Arís, C. (ed.), Cementerio Municipal en Fisterra, 1997-1999. César Portela, Colegio de Arquitectos de Almería, pp. 29-40.

Pino, C. (1985): «‘Sería grave que el consumo de monumentos por parte de la Administración esclerotizara la ciudad’, advierte Aldo Rossi», La Voz de Galicia, 5 de novembro de 1985, p. 24.

Portela, C. (1978): «La ordenación del territorio, el transporte y la vivienda», en Durán, J. A. (coord.), Galicia: realidad económica y conflicto social, Banco de Bilbao, pp. 299-343.

Portela, C. (1985): «Arquitectura en un paisaje: casas de César Portela en Galicia», Arquitectura, 253, pp. 52-55.

Portela, C. (1986): «César Portela: a lonxanía do pensamento en claro», Luzes de Galiza, 3, pp. 18-21.

Portela, C. (1991): «Obras», Documentos de arquitectura, 16, pp. 9-69.

Portela, C. (1997): «Allariz: un proxecto de futuro», Obradoiro, 26, pp. 36-37.

Portela, C. (1990): «Estudio básico para a rehabilitación integrada do Monte de Santa Tegra», Obradoiro, 18, pp. 94-97.

Portela, C. (2002): «Entrevista a César Portela», entrevista por Basilio Lourenço e Carlos Fernández, Grial: revista galega de cultura, 155, pp. 465-474.

Portela, C. (2010): «Una conversación pausada entre Carlos Martí y César Portela»., en Martí Arís, C. (ed.), Cementerio Municipal en Fisterra, 1997-1999. César Portela, Colegio de Arquitectos de Almería, pp. 11-28.

Portela, C.; Bar Bóo, X. (1991): «Plan especial para a Illa de San Simón», Obradoiro, 18, pp. 98-103.

Portela, C.; Pino Vicente, D.; Osorio, C. (1984): El Pazo de Oca, Ministerio de Obras Públicas y Urbanismo.

Portela, C.; Portela Campos, S. (2005): Carballeira de Lalín, Consellería de Vivenda e Solo.

Portela, C.; Rossi, A. (1993): «Conversa con Aldo Rossi e César Portela sobre o futuro Museo do Mar de Galicia», Obradoiro, 22, pp. 66-71.

Rei Núñez, L. (2003): «César Portela, que hace casas. Una conversación», en César Portela, arquitecto, Dirección General de Arquitectura y Vivienda de Andalucía, pp. 73-87.

Río Vázquez, Antonio S. (2022): «‘Todo Santiago era un SIAC’. Aldo Rossi en Galicia: presencia e influencia», Varia, 3, pp. 134-143.

Rossi, A. (1975): «Arquitectura análoga», 2C: construcción de la ciudad, 2, pp. 8-11.

Rossi, A. (1993): «Un país singular: Galicia, mixtura y misterio», A&V Monografías, 41, p. 5.

Rudofsky, B. (1964): Architecture Without Architects, The Museum of Modern Art.

Seara Morales, I. (1987): «La arquitectura racional en Galicia», On diseño, 80, pp. 15-16.

Seara Morales, I. (1993): «Arquitectura, segunda metade do XX», Galicia Arte, XV, Hércules, pp. 322-514.

Seminario Internacional de Arquitectura de Compostela (1977a): «Comunicaciones leídas en la sesión de clausura», en Beramendi, J. G. y Tarragó, S. (eds.), Proyecto y ciudad histórica, Colegio Oficial de Arquitectos de Galicia, pp. 293-301.

Seminario Internacional de Arquitectura de Compostela (1977b): «Propuestas de los grupos de trabajo. Consideraciones generales», en Beramendi, J. G. y Tarragó, S. (eds.), Proyecto y ciudad histórica, Colegio Oficial de Arquitectos de Galicia, pp. 231-242.

Soler, L. (1994): «Galicia e eu (unha historia de amor)», en Soler, L., Dunha beira a outra, Centro Galego de Artes da Imaxe, pp. 39-42.

Tzonis, A.; Lefaivre, L. (1981): «The Grid and the Pathway: an Introduction to the Work of Dimitris and Suzana Antonakakis», Architecture in Greece, 15, pp. 164-178.

Tzonis, A.; Lefaivre, L. (1985): «El regionalismo crítico y la arquitectura española actual», A&V Monografías, 3, pp. 3-19.

Tzonis, A.; Lefaivre, L. (1986): «‘Regionalismo Crítico’, una arquitectura que lucha contra la tendencia a uniformar», entrevista por A. Vélez Catrain, El País, 1 de febreiro de 1986.

Tzonis, A.; Lefaivre, L. (1990): «Why Critical Regionalism Today?», A+U, 236, pp. 22-33.

Tzonis, A.; Lefaivre, L. (2005): «El tiempo de la transición», A&V Monografías, 113, pp. 46-55.

Tzonis, A.; Lefaivre, L.; Alofsin, A. (1981): «Die Frage des Regionalismus», en Andritzky, M.; Burckhardt, L.; Hoffmann, O. (eds.), Für eine andere Architektur I. Bauen mit der Natur und in der Region, Fischer Taschenbuch Verlag, pp. 121-134.