Contido principal do artigo

Rossella Moscarelli
Politecnico di Milano
Italia
https://orcid.org/0000-0001-6967-1513
Vol 30 No 3 (2021): Número Extraordinario. Impacto socioeconómico dos itinerarios culturais: “O Camiño de Santiago e outras rutas de peregrinación”, Artigos, páxinas 1-16
DOI https://doi.org/10.15304/rge.30.3.7522
Recibido: 05-03-2021 Aceptado: 30-04-2021 Publicado: 20-09-2021
Copyright Como citar

Resumo

A análise da dimensión económica do Camiño de Santiago afróntase nunha dobre reflexión. Por unha banda, a intención é reconstruír os fondos públicos que apoiaron o proxecto de relanzamento do Camiño ao longo dos anos. Doutra banda, coméntase un dos impactos do roteiro no territorio, o relativo ao desenvolvemento económico tras o redescubrimento turístico. A análise de ambos os aspectos proporciona resultados bastante inesperados. No primeiro caso, móstrase como os proxectos de turismo lento poden ser verdadeiros eixes prioritarios nos que concentrar grandes fondos públicos. O segundo
cuestiona a capacidade efectiva dun camiño, aínda que con importantes fluxos turísticos, para activar unha recuperación demográfica e unha mellora das condicións económicas. Con todo, discútese a necesidade de indagar con maior atención a cuestión que, analizada nas distintas partes, mostra realmente a importancia, non só económica, que o proceso de desenvolvemento do Camiño supuxo para o territorio que atravesa. 

Citado por

Detalles do artigo

Citas

ADFC (2019). Travelbike Bicycle Travel Analysis – Summary report. Berlin, Germany: Allgemeiner Deutscher Fahrrad-Club. Retrieved from: https://www.adfc.de/%20leadmin/%20user_upload/Expertenbereich/Touristik_und_%20Hotellerie/Radrei

seanalyse/Downloads/Datenblatt_%20Radreiseanalyse2019_en_-_neu.pdf

Andrade, M. J. (2011). Consideraciones generales sobre la potencialidad del turismo para el desenvolvimiento rural: el Camino de Santiago como estudio de caso. Revista de Investigación en Turismo y Desarrollo Local, 4(9), 1-32. Retrieved from: https://www.eumed.net/rev/turydes/09/mjas.htm

Andrade Suárez, M. J., Leira Landeira, G., & Caramés Valo, R. (2010). El turismo como factor estratégico de desarrollo rural: el Camino de Santiago Francés. Revista de Ocio y Turismo, 3, 49-82. DOI: https://doi.org/10.17979/rotur.2010.3.1.1244

Antonakakis, N., Dragouni, M., & Filis, G. (2015). How strong is the linkage between tourism and economic growth in Europe? Economic Modelling, 44, 142-155. DOI: https://doi.org/10.1016/j.econmod.2014.10.018

Archer, B., & Fletcher, J. (1996). The economic impact of tourism in the Seychelles. Annals of Tourism Research,

(1), 32-47. DOI: https://doi.org/10.1016/0160-7383(95)00041-0

Balaguer, J., & Cantavella‐Jordá, M. (2002). Tourism as a long‐run economic growth factor: The Spanish case. Applied Economics, 34(7), 877-888. DOI: https://doi.org/10.1080/00036840110058923

Brida, J. G., Cortés‐Jiménez, I., & Pulina, M. (2016). Has the tourism‐led growth hypothesis been validated? A literature review. Current Issues in Tourism, 19(5), 394-430. DOI: https://doi.org/10.1080/13683500.2013.868414

Butler, R. W. (1980). The concept of a tourist area cycle of evolution: Implications for management resources. Canadian Geographer, 24, 5-12. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1541-0064.1980.tb00970.x

Celeiro, L. (2013). Xacobeo 93, el renacer del Camino. In S. Novello, F. Martínez Roget, P. Murias Fernández & J. C. de Miguel Domínguez (Eds.), Xacobeo, de un recurso a un evento turístico global (pp. 47-64). Santiago de Compostela: Andavira.

Consejo Jacobeo. (1998). Informe de las actuaciones de la Administración General del Estado para el Año Santo Jacobeo 1999. Madrid: Ministerio de Educación, Cultura y Deporte. Retrieved from: https://www.culturaydeporte.gob.es/consejo-jacobeo/anos- santos-jacobeos/1999.html

Consejo Jacobeo. (2009). Manual de procedimiento para el reconocimiento de los beneficios sociales. Madrid: Ministerio de Educación, Cultura y Deporte.

Consejo Jacobeo. (2011). Memoria conjunta de actividades del Año Santo Xacobeo 2010. Madrid: Ministerio de Educación, Cultura y Deporte. Retrieved from: https://es.calameo.com/read/00007533507a4e5a6427a

Cope, M., Doxford, D., & Hill, T. (1998). Monitoring tourism on the UK's first long-distance cycle route. Journal of Sustainable Tourism, 6(3), 210-223. DOI: https://doi.org/10.1080/09669589808667312

Decreto 377/1991, de 19 de setembro, polo que se crea a S. A. de Xestión do Plan Xacobeo 93. Diario Oficial de Galicia, Núm. 218, de 11/11/1993. Santiago de Compostela: Consellería de Economía e Facenda.

Decreto 196/2012, de 27 de setembro, polo que se crea a Axencia de Turismo de Galicia e se aproban os seus Estatutos. Diario Oficial de Galicia, Núm. 193, de 09/10/2021, 38646-38695. Santiago de Compostela: Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza. Retrieved from: https://www.xunta.gal/dog/Publicados/2012/20121009/AnuncioC3C1-041012-

_es.pdf

Dickinson, J. E., Lumsdon, L. M., & Robbins, D. (2011). Slow travel: Issues for tourism and climate change. Journal of Sustainable Tourism, 19(3), 281-300. DOI: https://doi.org/10.1080/09669582.2010.524704

Downward, P., Lumsdon, L., & Weston, R. (2009). Visitor expenditure: The case of cycle recreation and tourism. Journal of Sport and Tourism, 14(1), 25-42. DOI: https://doi.org/10.1080/14775080902847397

Dunkelbergt, D., & Püschel, R. (Eds.). (2009). Grundlagenuntersuchung Fahrradtourismus in Deutschland. Berlin, Germany: Bundesministerium für Wirtscha und Technologie. Retrieved from: https://digital.zlb.de/viewer/resolver?urn=urn:nbn:de:kobv:109-opus-259062

Esteve, R. (2005). Turismo y religión. El impacto económico del turismo religioso; especial referencia al turismo jacobeo. In X. X. Pardellas (Ed.), Turismo religioso: o Camiño de Santiago (pp. 137-156). Vigo: Universidade de Vigo, Servizo de Publicacións.

Fernández-Fernández, M., Lazovski, O., & Real Neri, G. (2020). Tourism impacts in an emerging destiny through the local entrepreneurship perception: The Fisterras case. Journal of Tourism and Heritage Research, 3(2), 269-285. Retrieved from: http://www.jthr.es/index.php/journal/article/view/175

Fernández, M., & Riveiro, D. (2018a). Estudio del impacto socioeconómico del Camino de Santiago. Santiago de Compostela: Turgalicia.

Fernández, M., & Riveiro, D. (2018b). A exclusion territorial como unha forma de manifestación dos procesos de exclusión social. SÉMATA, Ciencias Sociais e Humanidades, 30, 145-165. DOI: https://doi.org/10.15304/S.30.5388

Fistola, R., & La Rocca, R. A. (2018). Slow mobility and cultural tourism. Walking on historical paths. In R. Papa, R.

Fistola & C. Gargiulo (Eds.), Smart planning: Sustainability and mobility in the age of change. Green energy and technology (pp. 301-322). Cham, Germany: Springer. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-77682-8_18

Fleming, W. R., & Toepper, L. (1990). Economic impact studies: Relating the positive and negative impacts to tourism development. Journal of Travel Research, 29(1), 35-42. DOI: https://doi.org/10.1177/004728759002900108

Gardner, N. (2009). A manifesto for slow travel. Hidden Europe Magazine, 25, 10-14. Retrieved from: https://www.hiddeneurope.eu/a-manifesto-for-slow-travel

Gössling, S., Hall, C. M., & Weaver, D. (Eds.). (2009). Sustainable tourism futures, perspectives on systems, restructuring and innovations. London, UK: Routledge.

Hall, C. M., & Page, S. J. (2006). The geography of tourism and recreation: Environment, place and space. London, UK: Routledge.

Heitmann, S., Robinson, P., & Pove, G. (2011). Slow food, slow cities and slow tourism. In P. Robinson, S. Heitmann & P. Dieke (Eds.), Research themes for tourism (pp. 114-127). Wallingford, UK: CAB International.

INE. (2008-2018). Cifras de población y censos demográficos. Madrid: Instituto Nacional de Estadística. Retrieved from: https://www.ine.es/dyngs/INEbase/es/categoria.htm?c=Estadistica_P&cid=1254735572981

Lankford, S. V. (1994). Attitudes and perceptions toward tourism and rural regional development. Journal of Travel Research, 32(3), 35-43. DOI: https://doi.org/10.1177/004728759403200306

Ley 2/2008, de 23 de diciembre, de Presupuestos Generales del Estado para el año 2009. Boletín Oficial del Estado, núm. 309, de 24 de diciembre de 2008, 51773-51897. Retrieved from: https://www.boe.es/buscar/doc.php?id=BOE-A-2008-20744

Lois González, R. C., & López, L. (2021). The singularity of the Camino de Santiago as a contemporary tourism Case. In P. Pileri & R. Moscarelli (Eds.), Cycling & walking for regional development. How slowness regenerates marginal areas (pp. 221-234). Cham, Germany: Springer.

Lois González, R. C., & Somoza Medina, J. (2003). Cultural tourism and urban management in northwestern Spain: The pilgrimage to Santiago de Compostela. Tourism Geographies, 5(4), 446-460. DOI: https://doi.org/10.1080/1461668032000129164

López, L., Lois González, R. C., & Castro Fernández, B. M. (2017). Spiritual tourism on the way of Saint James the current situation. Tourism Management Perspectives, 24, 225-234. DOI: https://doi.org/10.1016/j.tmp.2017.07.015

Lumsdon, L. (2000). Transport and tourism: Cycle tourism – A model for sustainable development? Journal of Sustainable Tourism, 8(5), 361-377. DOI: https://doi.org/10.1080/09669580008667373

Martín-Duque, C. (2017). Los impactos del turismo en el Camino de Santiago Francés: una aproximación cualitativa. Revista de Ciencias Sociales, 5(1), 62-73. DOI: https://doi.org/10.17502/m.rcs.v5i1.155

Martínez, F., Castro, M. N., & Fraiz, J. A. (2018). O turismo como fonte de riqueza en Galicia: análise dalgunhas experiencias. Revista Galega de Economía, 27(3), 65-80. DOI: https://doi.org/10.15304/rge.27.3.5437

Mason, P. (2003). Tourism impacts, planning and management. Oxford, UK: Butterworth-Heinemann.

MacLaine, S. (2000). The Camino: A journey of the spirit. New York, NY: Pocket Books.

Midmore, P. (2000). The economic value of walking in Wales: An independent report produced for the Ramblers' Association in Wales. Wrexham, UK: Ramblers' Association.

Mitra, S. K. (2019). Is tourism‐led growth hypothesis still valid? International Journal of Tourism Research, 21, 615-624. DOI: https://doi.org/10.1002/jtr.2285

Morales, X. A. (2017). Las rutas culturales como factor para el desarollo de las areas rural. (Ph. D. Thesis). Santiago de Compostela: Universidad de Santiago de Compostela.

Moscarelli, R. (2021). Il turismo lento come occasione di pianificazione territoriale e di rinnovamento urbano. Il caso del Cammino di Santiago. Archivio di Studi Urbani e Regionali, 129, 125-174. DOI: https://doi.org/10.3280/ASUR2020-129007

Pablo-Romero, M. P., & Molina, J. A. (2013). Tourism and economic growth: A review of empirical literature. Tourism Management Perspectives, 8, 28-41. DOI: https://doi.org/10.1016/j.tmp.2013.05.006

Pardellas, X. X. (Ed.). (2005). Turismo religioso: o Camiño de Santiago. Vigo: Universidade de Vigo, Servizo de Publicacións.

Pazo, A. J., & Moragón, M. P. (2018) El despoblamiento en Galicia: la visualización de la “catástrofe”. Ager: Revista

de Estudios sobre Despoblación y Desarrollo Rural, 24, 123- 154. DOI: https://doi.org/10.4422/ager.2018.02

Piket, P., Eijgelaar, E., & Peeters, P. (2013). European cycle tourism: A tool for sustainable regional rural

development. Applied Studies in Agribusiness and Commerce, 7(2-3), 115-119. DOI: https://doi.org/10.19041/Apstract/2013/2-3/19

Pileri, P., Giacomel, A., & Giudici, D. (2015). VENTO. La rivoluzione leggera a colpi di pedali e paesaggio. Mantova, Italia: Corraini.

Pileri, P., & Moscarelli, R. (Eds.). (2021). Cycling & walking for regional development. How slowness regenerates

marginal areas. Cham, Germany: Springer.

Porcal, M. C., Díez Angulo, A., & Iñíguez de Heredia, J. J. (2012). Dimensión territorial y turística de la Ruta Norte del Camino de Santiago en el País Vasco: distintas concepciones, valoraciones y propuestas de intervención

sobre un fenómeno multifacético. Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles, 58, 177-204.

DOI: https://doi.org/10.21138/bage.2064

Precedo, A., Revilla Bonín, A., & Míguez Iglesias, A. (2007). El turismo cultural como factor estratégico de desarrollo: el camino de Santiago. Estudios Geográficos, 68(262), 205-234. DOI: https://doi.org/10.3989/egeogr.2007.i262.11

Ritchie, B. W. (1998). Bicycle tourism in the South Island of New Zealand: Planning and management issues. Tourism Management, 19(6), 567-582. DOI: https://doi.org/10.1016/S0261-5177(98)00063-6

Rodríguez, M. (2004). Los años santos compostelanos del siglo XX. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Rodríguez, M. M. (2013). La planificación y creación del evento Xacobeo. Análisis de la identidad y la imagen. In S.

Novello, F. Martínez Roget, P. Murias Fernández & J. C. de Miguel Domínguez (Eds.), Xacobeo, de un recurso a un evento turístico global (pp. 65-87). Santiago de Compostela: Andavira.

Rodríguez, X. S. (2006). Tourism and cultural relativity in Galicia. In X. S. Rodríguez Campos & X. M. Santos Solla

(Eds.), Galicia & Terranova & Labrador (pp. 73-91). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.

Santos, X. M. (1999). Mitos y realidades del Xacobeo. Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles, 28, 103-118. Retrieved from: https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=1318654

Santos, X. M. (2002). Pilgrimage and tourism at Santiago de Compostela. Tourism Recreation Research, 27(2),

-50. DOI: https://doi.org/10.1080/02508281.2002.11081219

Santos, X. M. (2006a). El turismo cultural en Galicia. In X. S. Rodríguez Campos & X. M. Santos Solla (Eds.), Galicia

& Terranova & Labrador (pp. 107-125). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.

Santos, X. M. (2006b). El Camino de Santiago: turistas y peregrinos hacia Compostela. Cuadernos de Turismo, 18,

-150. Retrieved from: http://revistas.um.es/turismo/article/view/17791

Santos, X. M., & López, L. (2018). The Way of Saint James: A driver for rural development based on the pilgrimage

tourism boom. In V. Paül, J. M. Trillo Santamaría, L. M. Agrelo Janza & J. I. Vila Vázquez (Eds.), A companion to

fieldwork in rural Galicia (pp. 171-179). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.

Tilson, D. J. (2005). Religious-spiritual tourism and promotional campaigning: A church state partnership for St.

James and Spain. Journal of Hospitality, Marketing & Management, 12(1), 9-40. DOI: https://doi.org/10.1300/J150v12n01_03

Xunta de Galicia. (1994a). Xacobeo 1993. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Xunta de Galicia. (1994b). Xornadas sobre calidade no Camiño de Santiago. Santiago de Compostela: Xunta de

Galicia.

Xunta de Galicia. (2000). Xacobeo 1999. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Xunta de Galicia. (2004). Arquitecturas no Camiño, 1994-2004. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Xunta de Galicia. (2005). Xacobeo 2004. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Xunta de Galicia. (2011). Memoria Xacobeo 2010. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.